آیا دینار عراق گران می‌شود؟

در بررسی آینده‌ی ارز ملی دینار عراق (IQD) باید تمامی مولفه‌های اقتصادی، سیاسی، بیرونی و سیاست‌گذاری‌های پولی را در نظر گرفت. اگرچه گاهی امید به تقویت ارزش این ارز مطرح می‌شود، اما واقعیت اقتصادی و گزارش‌های رسمی از نوسانی بودن مسیر و مخاطرات متعدد حکایت دارند. در این مقاله با تکیه بر داده‌های رسمی نهادهایی مانند صندوق بین‌المللی پول (IMF) و بانک مرکزی عراق (CBI)، روند تاریخی، تأثیر تحولات سیاسی‌ـ‌اقتصادی، نقش سیاست‌های پولی و چشم‌انداز آینده را با لحن تحلیلی و بی‌طرف بررسی می‌کنیم.

تحلیل روند تاریخی نرخ دینار در برابر ریال و دلار

در طول سال‌های اخیر، تغییرات نرخ رسمی و بازار آزاد دینار عراق تحت تأثیر عوامل داخلی و خارجی بوده است. دینار عراق اغلب دارای نرخ ثابت یا کنترل‌شده بوده و بازار آزاد آن قابل مقایسه با ارزهای شناور نیست. بر اساس گزارش صندوق بین‌المللی پول برای سال‌های ۲۰۲۵ و ۲۰۲۶، نرخ متوسط حدود ۱٬۳۰۰ دینار به ازای هر دلار آمریکا پیش‌بینی شده است؛ یعنی تقریباً همان سطح نرخ رسمی سال ۲۰۲۴.
بانک مرکزی عراق نیز در گزارش سالانه خود اعلام کرده است که حجم پول، پایه پولی و نقدینگی در سال ۲۰۲۳ رشد قابل توجهی داشته است. در مقایسه با ریال ایران نیز، به‌دلیل تورم بالاتر در ایران، ارزش دینار نسبتاً پایدارتر به نظر می‌رسد؛ هرچند داده‌های رسمی برای نرخ مستقیم دینار/ریال محدود هستند.
اگر رشد عرضه پول و پایه پولی در عراق ادامه یابد، احتمال تضعیف دینار وجود دارد. اما در صورت بهبود ثبات سیاسی و افزایش صادرات نفت، امکان حفظ یا حتی تقویت نسبی این ارز نیز فراهم می‌شود.

بررسی تأثیر تحولات سیاسی و اقتصادی عراق بر نرخ ارز

تحولات سیاسی، امنیتی و اقتصادی عراق، از مهم‌ترین متغیرهای بنیادین در تعیین ارزش دینار این کشور به شمار می‌روند. اقتصاد عراق ساختاری نفت‌محور و دولت‌محور دارد و بیش از ۹۰ درصد درآمدهای ارزی آن از محل صادرات نفت خام تأمین می‌شود. همین وابستگی بالا سبب می‌شود که کوچک‌ترین تغییر در قیمت جهانی نفت یا میزان صادرات، تأثیری مستقیم و سریع بر عرضه ارز و نرخ دینار بگذارد.

چنانچه دولت عراق بتواند در دوره‌های پیش‌رو ثبات سیاسی داخلی را تثبیت کرده و امنیت در مناطق نفت‌خیز مانند بصره و کرکوک را تضمین نماید، آنگاه انتظار می‌رود درآمدهای ارزی کشور پایدارتر شود و فشار کمتری بر ذخایر بانک مرکزی وارد آید. چنین روندی می‌تواند منجر به تقویت نسبی ارزش دینار در برابر دلار گردد.

اما در مقابل، در صورتی که ناپایداری‌های سیاسی، اختلافات حزبی یا چالش‌های امنیتی در استان‌های مرزی افزایش یابد، احتمال فرار سرمایه و کاهش اعتماد سرمایه‌گذاران خارجی وجود خواهد داشت. این مسئله معمولاً خود را به‌صورت افزایش تقاضا برای دلار و کاهش ارزش دینار نشان می‌دهد.

بر اساس گزارش اخیر صندوق بین‌المللی پول (IMF, 2025 Article IV Consultation)، اقتصاد عراق در حال حاضر با چند چالش ساختاری روبه‌روست: افزایش هزینه‌های جاری دولت، ناتوانی در متنوع‌سازی درآمدها، و کاهش ذخایر ارزی در نتیجه‌ی افت نسبی قیمت نفت در بازار جهانی. این نهاد هشدار داده است که در صورت عدم اصلاح ساختار مالیاتی و محدود کردن کسری بودجه، فشار تورمی می‌تواند تداوم یابد و در نتیجه «حفظ نرخ برابری فعلی دینار در برابر دلار» دشوار شود.

افزون بر این، فساد اداری و ضعف شفافیت مالی همچنان مانعی جدی در برابر ثبات اقتصادی عراق محسوب می‌شود. اگر اصلاحات ضدفساد اجرایی و نظارت بانکی تقویت شود، سرمایه‌گذاران بین‌المللی اطمینان بیشتری نسبت به بازار عراق پیدا خواهند کرد و در نتیجه تقاضا برای دینار افزایش می‌یابد. اما در صورت تداوم روند فعلی، نوسانات سیاسی و اقتصادی می‌توانند ارزش دینار را در مسیر نزولی نگه دارند.

نقش سیاست‌های بانک مرکزی عراق در حفظ ارزش دینار

بانک مرکزی عراق (Central Bank of Iraq – CBI) از زمان بازسازی ساختار مالی این کشور پس از سال ۲۰۰۳، نقش محوری در حفظ ثبات پول ملی و کنترل تورم ایفا کرده است. مأموریت اصلی این نهاد بر پایه سه محور تعریف می‌شود: مدیریت نقدینگی، کنترل تورم و تثبیت نرخ ارز در برابر دلار آمریکا.

در حال حاضر، نرخ رسمی ۱٬۳۰۰ دینار در برابر هر دلار آمریکا یکی از مهم‌ترین ستون‌های سیاست پولی عراق است. بانک مرکزی برای حفظ این نرخ، از مداخله مستقیم ارزی، کنترل جریان‌های مالی بین‌المللی، و نظارت بر صرافی‌ها و بانک‌های تجاری استفاده می‌کند.
 گزارش اخیر صندوق بین‌المللی پول در مشاوره ماده چهارم (IMF, 2025 Article IV Consultation) تأکید دارد که سیاست تثبیت نرخ ارز در عراق، با وجود محدودیت‌های ساختاری، یکی از عوامل کلیدی در کنترل تورم و جلوگیری از بی‌ثباتی مالی بوده است. با این حال، این سیاست نیازمند ذخایر ارزی قابل‌اتکا و انضباط مالی پایدار است.

چنانچه دولت عراق به اجرای بودجه‌های انبساطی و افزایش هزینه‌های عمومی بدون پشتوانه ارزی ادامه دهد، فشار بر بانک مرکزی برای تأمین مالی غیرمستقیم دولت از طریق پایه پولی افزایش خواهد یافت. این وضعیت در صورت تداوم می‌تواند منجر به رشد نقدینگی، افزایش نرخ تورم و در نهایت تضعیف ارزش دینار شود.

بر اساس بیانیه رسمی بانک مرکزی عراق (CBI Annual Report 2024)، این نهاد با هدف افزایش شفافیت مالی، در حال توسعه سامانه‌های نظارت الکترونیکی بر تراکنش‌های ارزی و تقویت بانکداری بین‌المللی است. چنین اقداماتی نه‌تنها مانع از نوسانات سفته‌بازانه در بازار آزاد می‌شود، بلکه به افزایش اعتماد عمومی و جذب ارزهای خارجی کمک می‌کند.

از منظر آینده‌پژوهی، در صورتی که بانک مرکزی عراق بتواند ضمن استقلال تصمیم‌گیری، از فشارهای سیاسی دولت دور بماند و هم‌زمان اصلاحات نظام بانکی را ادامه دهد، دینار عراق در سال‌های آینده پتانسیل ثبات نسبی و حتی تقویت تدریجی را خواهد داشت. اما چنانچه فشارهای مالی دولت و نوسانات نفتی بر سیاست‌های پولی غلبه کنند، سناریوی محتمل‌تر، تضعیف تدریجی ارزش دینار در برابر دلار خواهد بود.

پیش‌بینی کارشناسان درباره آینده نرخ دینار

چشم‌انداز کوتاه‌مدت و میان‌مدت دینار عراق (IQD) از دید نهادهای بین‌المللی، در محدوده‌ای نسبتاً باثبات اما شکننده ارزیابی می‌شود. در گزارش سال ۲۰۲۵ صندوق بین‌المللی پول (IMF, Article IV Consultation) پیش‌بینی شده است که نرخ رسمی دینار در برابر دلار آمریکا در بازه سال‌های ۲۰۲۵ تا ۲۰۲۶ حدود ۱٬۳۰۰ دینار برای هر دلار باقی بماند؛ رقمی که به‌عنوان «نرخ تعادلی سیاستی» برای کنترل تورم و حفظ توازن تجاری در نظر گرفته شده است.
 بانک جهانی نیز در برآورد تازه خود درباره اقتصاد عراق اشاره کرده که با وجود رشد بخش نفت و افزایش نسبی درآمدهای ارزی، اقتصاد این کشور همچنان در معرض ریسک‌های مالی و بودجه‌ای قرار دارد و تغییرات سریع نرخ ارز در کوتاه‌مدت بعید است (World Bank Iraq Economic Monitor, 2025).

در واقع، کارشناسان معتقدند که پایداری نرخ دینار به دو عامل کلیدی بستگی دارد: ثبات سیاسی داخلی و قیمت جهانی نفت. هرگونه نوسان شدید در یکی از این دو حوزه می‌تواند مسیر دینار را دگرگون سازد. بر همین اساس می‌توان سه سناریوی اصلی را برای آینده نرخ ارز عراق ترسیم کرد:

۱. سناریوی مثبت (افزایش نسبی ارزش دینار)

در صورتی که بهای جهانی نفت در سال‌های ۲۰۲۵ تا ۲۰۲۶ رشد کند و دولت عراق بتواند از این درآمد برای افزایش ذخایر ارزی و کاهش وابستگی بودجه به دلار استفاده کند، احتمال دارد دینار در برابر دلار اندکی تقویت شود. به علاوه، چنانچه اصلاحات مالی و بانکی ادامه یافته و شفافیت اقتصادی بهبود یابد، اعتماد سرمایه‌گذاران خارجی بیشتر می‌شود و این امر می‌تواند باعث افزایش تقاضا برای دینار گردد. در این شرایط، ممکن است نرخ بازار آزاد دینار حتی اندکی پایین‌تر از نرخ رسمی حرکت کند؛ امری که از منظر روانی به معنای تقویت نسبی پول ملی خواهد بود.

۲. سناریوی منفی (تضعیف تدریجی دینار)

در مقابل، اگر قیمت نفت به زیر ۷۰ دلار در هر بشکه برسد یا دولت عراق به‌دلیل فشارهای مالی مجدداً سیاست‌های انبساطی را در پیش گیرد، ذخایر ارزی کاهش یافته و بانک مرکزی برای حمایت از نرخ ثابت با دشواری روبه‌رو می‌شود. در این وضعیت، احتمال رشد نرخ تورم، افزایش تقاضا برای دلار و در نهایت افزایش نرخ آزاد دینار وجود دارد. به گزارش TradingEconomics (2025 Outlook)، هرگونه شوک منفی در درآمد نفتی می‌تواند باعث افزایش نرخ دلار در بازار داخلی عراق تا حدود ۱٬۴۰۰ دینار شود.
در صورت بروز تنش‌های سیاسی یا امنیتی نیز، سرمایه‌گذاران داخلی تمایل خواهند داشت دارایی‌های خود را به دلار تبدیل کنند که این امر فشار مضاعفی بر نرخ دینار وارد می‌کند.

۳. سناریوی خنثی (ثبات نسبی در نرخ فعلی)

احتمال وقوع این سناریو بیش از سایر موارد است. در این حالت، شرایط سیاسی و اقتصادی عراق بدون تغییر اساسی باقی می‌ماند، قیمت نفت در محدوده ۷۵ تا ۸۵ دلار تثبیت می‌شود و بانک مرکزی همچنان موفق به کنترل نقدینگی و مداخله در بازار ارز می‌گردد.
در این وضعیت، نرخ رسمی و بازار آزاد دینار در محدوده فعلی نوسان خواهد داشت و تغییرات عمده‌ای در ارزش اسمی آن رخ نخواهد داد. کارشناسان IMF و World Bank معتقدند که چنین وضعیتی می‌تواند تا دو سال آینده ادامه یابد، مگر آنکه شوک نفتی یا تغییر سیاسی غیرمنتظره‌ای رخ دهد.

در جمع‌بندی این تحلیل می‌توان گفت، برای آنکه دینار عراق به‌طور چشمگیر گران شود یا ارزش آن افزایش قابل توجهی یابد، تحقق هم‌زمان چند شرط لازم است: رشد پایدار قیمت نفت، ثبات سیاسی و امنیتی، انضباط مالی دولت، و استقلال بانک مرکزی. تحقق همه این عوامل در کوتاه‌مدت چندان محتمل نیست. بنابراین، محتمل‌ترین مسیر در افق ۱۲ تا ۱۸ ماه آینده، ثبات نسبی با نوسان محدود خواهد بود.

اثر نوسانات دلار در ایران بر قیمت دینار

بازار ارز ایران و عراق، هرچند از نظر ساختار مالی و نظارتی متفاوت‌اند، اما در عمل به‌صورت غیرمستقیم به‌هم پیوسته‌اند. ارزش دینار عراق برای کاربران و زائران ایرانی نه بر اساس نرخ رسمی بانک مرکزی عراق، بلکه با توجه به نرخ تبدیل دلار در بازار ایران تعیین می‌شود. از این‌رو، هر تغییر در ارزش دلار در ایران مستقیماً بر هزینه ریالی خرید دینار اثرگذار است، حتی اگر نرخ رسمی دینار در برابر دلار ثابت بماند.

در واقع، دینار عراق به‌طور ضمنی از نرخ برابری سه‌گانه ریال–دلار–دینار تبعیت می‌کند. یعنی اگر دلار در ایران افزایش قیمت یابد، حاصل‌ضرب این نرخ‌ها باعث می‌شود قیمت نهایی دینار برای ایرانی‌ها بالاتر برود. برای نمونه، در شرایطی که بانک مرکزی عراق نرخ ۱٬۳۰۰ دینار برای هر دلار را ثابت نگه دارد، ولی نرخ دلار در ایران از ۶۰۰ هزار ریال به ۷۰۰ هزار ریال برسد، ارزش ریالی دینار در بازار داخلی حدود ۱۶٪ افزایش می‌یابد؛ بی‌آن‌که در عراق هیچ تغییری رخ داده باشد.

گزارش‌های اخیر بانک مرکزی ایران (CBI Iran, 2025 Monetary Trends) نشان می‌دهد که بخش بزرگی از تقاضای فصلی دینار در بازار آزاد، ناشی از افزایش قیمت دلار و رشد هزینه‌های سفرهای زیارتی است. به‌ویژه در ماه‌های منتهی به اربعین، نوسانات دلار در ایران می‌تواند باعث شود که نرخ دینار در صرافی‌های مرزی و مجازی بین ۵ تا ۱۰ درصد نوسان کوتاه‌مدت داشته باشد.

از منظر اقتصادی، این پدیده ناشی از انتقال تورم ارزی از بازار ایران به بازار دینار است. هنگامی که تورم داخلی و انتظارات افزایشی نسبت به دلار بالا می‌رود، خریداران ایرانی تمایل دارند زودتر دینار مورد نیاز خود را تهیه کنند تا از افزایش آتی قیمت جلوگیری کنند. این رفتار سفته‌جویانه در کوتاه‌مدت موجب رشد تقاضا برای دینار و افزایش ظاهری نرخ آن می‌شود، حتی اگر در عراق تغییری در عرضه و تقاضای واقعی رخ نداده باشد.

نتیجه‌گیری

بر اساس داده‌های رسمی و تحلیل شرایط اقتصادی، می‌توان گفت دینار عراق احتمالاً در کوتاه‌مدت ثبات خود را حفظ می‌کند و افزایش چشمگیر ارزش آن بعید است. وابستگی شدید اقتصاد عراق به نفت، کنترل ارزی توسط دولت، نوسانات سیاسی و تورم داخلی از جمله عواملی هستند که مانع از رشد قابل‌توجه ارزش دینار می‌شوند. در عین حال، اگر اصلاحات اقتصادی و ثبات سیاسی در این کشور ادامه یابد، احتمال تقویت تدریجی دینار وجود دارد.
در نتیجه، خرید دینار برای مقاصد سفری یا مبادلاتی کم‌ریسک تلقی می‌شود، اما برای سرمایه‌گذاری بلندمدت باید با احتیاط عمل کرد.

بیشتر بخوانید:

با ۱۰۰ دینار در عراق چه می‌شود خرید؟

برای سفر به عراق چند دینار لازم است؟

راهنمای دریافت دینار در خاک عراق

راهنمای سفر به کربلا

راهنمای سفر به نجف

برای سفر به کربلای عراق چه ارزی ببریم؟

توصیه‌های امنیتی برای حمل ارز در سفرهای زیارتی به کربلا

مدارک مورد نیاز دریافت ارز اربعین