محرم، ماهی است که قلب‌های عاشق اهل بیت را به تپش می‌اندازد. در این ماه، رنگ زندگی سیاه‌پوش می‌شود و مجالس سوگواری، نغمه عشق به حسین‌بن‌علی (ع) را در کوچه‌پس‌کوچه‌های شهر طنین‌انداز می‌کند. اما در کنار شور و شعور این ایام، دانستن احکام شرعی نیز اهمیت دارد.
اعمال حرام، مکروه و مستحب در محرم، سه دسته اصلی از رفتارهایی هستند که باید آن‌ها را بشناسیم تا هم ادب این ماه را رعایت کنیم و هم از پاداش‌های معنوی‌اش بهره ببریم. اگر به دنبال دانستن نکات دقیق و کاربردی درباره این اعمال هستید، همراه ما باشید تا با آگاهی کامل، محرم را آن‌گونه که شایسته است، درک کنیم.
اعمال حرام در محرم
ماه محرم، بیش از آنکه فقط بخشی از تقویم اسلامی باشد، یادآور بزرگ‌ترین فداکاری تاریخ اسلام است؛ قیام حضرت اباعبدالله الحسین علیه‌السلام و یاران وفادارش که برای حفظ دین، عزت و حق مردم جان خود را فدا کردند. در چنین ماهی، هر عمل و رفتاری که با روح حزن، عزاداری و احترام به این واقعه عظیم ناسازگار باشد، می‌تواند از نظر شرعی حرام و از نظر اخلاقی قابل نکوهش تلقی شود.
یکی از برجسته‌ترین مصادیق حرمت شرعی در این ایام، روزه گرفتن به قصد تبرک در روز عاشورا است. این نوع روزه، با نیت تجلیل از روز شهادت امام حسین(ع)، نه‌تنها مورد تأیید دین نیست، بلکه به‌شدت نهی شده است. فقهای بزرگ شیعه همچون امام خمینی(ره)، آیت‌الله سیستانی و دیگران تصریح کرده‌اند که:
- اگر کسی با آگاهی و عمد چنین روزهای را بگیرد، نه‌تنها ثواب نمی‌برد بلکه گناهکار است.
- نیت تبرک به روزی که امام مظلومانه به شهادت رسید، از نظر فقهی نوعی تحریف و تأیید ظالمان تاریخ تلقی می‌شود.
- در برخی تفاسیر فقهی و اخلاقی، چنین عملی حتی در حد کفر عملی نیز توصیف شده است؛ یعنی انکار ضمنی فاجعه‌ای که بر اهل بیت پیامبر(ص) گذشته است.
اما تنها روزه تبرکی نیست که در این ماه رنگ حرمت به خود می‌گیرد. اعمال دیگری هم هستند که اگرچه ممکن است در ظاهر عادی به نظر برسند، اما در فضای محرم و عزای حسینی، حرام یا نزدیک به حرام شمرده می‌شوند.
فهرستی از اعمال حرام در ماه محرم
قبل از بررسی موارد، توجه داشته باشید که این رفتارها با توجه به فضای سوگواری و احترام به اهل بیت(ع) به‌صورت خاص در ایام محرم مورد نهی شدید قرار گرفته‌اند:
- برگزاری جشن‌های شادی
- پخش موسیقی‌های طرب‌انگیز یا لهوی در وسایل نقلیه، خانه یا مکان‌های عمومی در روزهای محرم
- تمسخر شعائر دینی و حسینی یا کوچک‌شماری آیین‌های عزاداری، حتی در قالب شوخی یا محتواهای فضای مجازی
- بی‌احترامی به علم، پرچم یا دسته‌های عزاداری
- استفاده ابزاری یا سیاسی از نام و مجلس امام حسین (ع) برای اغراض دنیوی
این موارد نه‌تنها از منظر شرعی و اخلاقی حرام شمرده می‌شوند، بلکه بی‌توجهی به آن‌ها می‌تواند سبب جریحه‌دار شدن احساسات میلیون‌ها محب و دلباخته اهل‌بیت شود. پرهیز از این رفتارها، تنها اطاعت از احکام دینی نیست؛ بلکه نوعی ادای احترام به قیامی است که جان‌مایه‌اش حق، صداقت و ایثار بود. محرم، ماه عبرت است؛ و در این ماه، مسئولیت ما تنها عزاداری نیست، بلکه صیانت از حرمت آن نیز وظیفه‌ای الهی است.
اعمال مکروه در محرم
ماه محرم نه‌تنها دارای اعمال مستحب و توصیه‌شده فراوانی است، بلکه برخی اعمال نیز در آن مکروه شمرده شده‌اند؛ یعنی انجام دادن آن‌ها از نظر شرعی اشکال قطعی ندارد، اما ترک آن‌ها بهتر، پسندیده‌تر و مورد توصیه دین است. به‌ویژه در ایامی مانند تاسوعا، عاشورا و دهه اول محرم که جامعه شیعه در فضای سوگواری و تعزیت فرو می‌رود، حتی رفتارهای بی‌قصد و نیت نامناسب نیز می‌توانند موجب کدورت قلب‌ها یا بی‌احترامی ناخواسته به مقام سیدالشهدا شوند.
درک مکروهات محرم، به ما کمک می‌کند تا سبک زندگی‌مان را در این ایام تنظیم کرده و با فضای معنوی آن هماهنگ‌تر شویم. یکی از مهم‌ترین اعمال مکروه در این ماه، امساک بدون نیت روزه در روز عاشورا است. شاید این کار به‌ظاهر شبیه روزه باشد و برخی به‌قصد همدردی با امام حسین(ع) تا عصر از خوردن و آشامیدن پرهیز کنند، اما باید توجه داشت:
- اگر این امساک با نیت تبرک یا روزه باشد، نهی شده و مکروه است.
- از دیدگاه فقهی، نیت روزه گرفتن در روز عاشورا به قصد عبادت، تحریف تاریخی قیام امام حسین(ع) تلقی می‌شود و ممنوع است.
اگر کسی صرفاً از سر حزن، بدون قصد روزه، تا عصر چیزی نخورد، به شرط عدم تبرک، قابل اغماض است ولی همچنان مکروه به‌شمار می‌آید.
رفتارهای دیگر مکروه در ایام محرم
علاوه بر روز عاشورا، در سایر ایام این ماه نیز برخی اعمال گرچه از نظر شرعی حرام نیستند، اما با روح حزن و اندوه این ایام سازگار نیستند و بهتر است انجام نشوند. این مکروهات شامل موارد زیر می‌شود:
- رابطه زناشویی (جماع) در شب و روز تاسوعا و عاشورا: گرچه حرام نیست، اما بسیاری از مراجع تقلید آن را مکروه می‌دانند، چون با فضای اندوه این ایام هم‌خوانی ندارد.
استفاده از پوشش‌های رنگ روشن یا شاد در ایام محرم به‌ویژه دهه اول: لباس‌های تیره نشانه احترام و همراهی با عزاداران سیدالشهداست و پوشیدن رنگ‌های شاد در این ایام پسندیده نیست. - انجام برنامه‌های تفریحی یا گردش در روزهای خاص مانند تاسوعا و عاشورا: حتی اگر جنبه حرام نداشته باشد، روح این ایام اقتضا می‌کند که از شادی‌های معمول فاصله بگیریم و به عزاداری و تأمل معنوی بپردازیم.
- آراستن ظاهری بیش از حد یا استفاده از عطرهای تند در مراسم عزاداری: گرچه آراستگی در اسلام جایگاه دارد، اما در ایامی مثل محرم بهتر است وقار، سادگی و همدلی با حال و هوای مجالس رعایت شود.
صحبت‌های بیهوده، شوخی‌های سبک یا خنده‌های بلند در مجالس عزاداری: این رفتارها ممکن است حرمت مجلس را زیر سوال برده و تمرکز عزاداران را از بین ببرد.
درک اعمال مکروه، نشانه‌ای از بلوغ دینی و اخلاقی افراد است. اگرچه ممکن است برخی این رفتارها را کوچک بشمارند، اما زیبایی دین در همین ظرافت‌های اخلاقی نهفته است؛ جایی که حتی ترک یک کار مکروه، می‌تواند انسان را به رضایت الهی نزدیک‌تر کند.
اعمال مستحب در محرم
ماه محرم، فرصتی استثنایی برای نزدیکی دل‌ها به امام حسین (ع) و مفاهیم ژرف قیام عاشورا است. این ایام تنها مخصوص عزاداری نیست، بلکه پر از اعمالی است که به‌عنوان مستحب شناخته می‌شوند؛ یعنی انجام دادن آن‌ها دارای ثواب، تأثیر معنوی، و تأکیدات دینی فراوان است. درک این مستحبات، کمک می‌کند تا محرم را از یک مراسم صرفاً آیینی، به یک جریان تربیتی و اخلاقی عمیق تبدیل کنیم.
برخی از این اعمال ریشه در سیره اهل‌بیت دارند و برخی نیز در فقه شیعه به‌عنوان اعمال مورد توصیه در این ماه معرفی شده‌اند. هر یک از اعمال زیر، می‌تواند در ارتقای حال معنوی فرد و جامعه اثرگذار باشد:
- روزه گرفتن در دهه اول محرم (به‌جز روز عاشورا)
- نماز، ذکر و دعا به‌ویژه در شب و روز اول محرم
- خواندن زیارت عاشورا
- شرکت در مجالس عزاداری سیدالشهدا (ع)
- به‌جا آوردن عزاداری و ابراز حزن قلبی و ظاهری برای امام حسین (ع)
- تلاوت قرآن و هدیه ثواب آن به شهدای کربلا
- صدقه دادن به نیت سلامتی امام زمان (عج) یا به نیابت از سیدالشهدا
- برگزاری مراسم نذری (حتی ساده‌ترین آن مانند آب یا چای صلواتی)
- هدایت مردم به معرفت‌افزایی و روشنگری درباره فلسفه عاشورا
- زیارت کربلا
با انجام این اعمال مستحب، انسان نه‌تنها اجر دنیوی و اخروی می‌برد، بلکه به مسیر حق نزدیک‌تر می‌شود. محرم، زمانی است که می‌توان با قدم‌هایی کوچک، به نتایجی عظیم دست یافت؛ کافی‌ست دل را به کار بگیریم و نیت را خالص نگه داریم.
محرم یکی از مهم‌ترین مناسبت‌های مذهبی است که مسلمانان در آن به یاد امامت و ولایت امام علی (ع) می‌افتند. این روز بزرگ فرصتی عالی برای سفر به نجف و زیارت مرقد مطهر حضرت علی (ع) است. در این سفر معنوی، دینارز به عنوان پشتیبان شما در تهیه ارز، همراهتان خواهد بود. چه در ایران و چه در عراق، با خدمات امن و سریع دینارز، می‌توانید با خیالی آسوده از سفر خود لذت ببرید و به راحتی دینار مورد نیاز خود را تهیه کنید.
هدف از اعمال عبادی در محرم
درک فلسفه و نیت این اعمال، اهمیت زیادی دارد. اگر ندانیم چرا کاری مستحب یا مکروه است، ممکن است از اصل آن دور شویم. مثلاً روزه گرفتن در عاشورا بدون آگاهی، ممکن است به تحریف سنت شیعه بیانجامد. پس لازم است در کنار عمل، معرفت نیز تقویت شود.
احیای شعائر حسینی با رفتار صحیح
در زمانه‌ای که هجمه فرهنگی و رسانه‌ای علیه باورهای مذهبی زیاد شده، رفتار دقیق و آگاهانه در محرم، خود نوعی دفاع از حقیقت است. رعایت اعمال مستحب، پرهیز از مکروهات و ترک محرمات، نه‌فقط عبادت فردی، بلکه اعلام وفاداری اجتماعی به مسیر اهل بیت است.
نکات اخلاقی در ایام محرم
ماه محرم تنها به گریه و عزاداری ختم نمی‌شود. اخلاق عاشورایی نیز باید در رفتارمان تجلی یابد. دروغ نگفتن، پرهیز از غیبت، رعایت حقوق دیگران، احترام به مجالس عزاداری، مشارکت در امور خیریه، رسیدگی به فقرا و دوری از نزاع و جدل‌های بیهوده، همه از نمونه‌های اخلاقی مورد تأکید در این ماه هستند.
آثار تربیتی و اجتماعی اعمال مستحب محرم
برپایی مراسم عزاداری و شرکت در آن، برای کودکان و نوجوانان فرصتی آموزشی است. این مجالس، ارزش‌هایی مانند شجاعت، حق‌طلبی، وفاداری، ایثار و بصیرت را در دل‌ها می‌نشاند. همچنین، مشارکت اجتماعی در این ایام به ایجاد روحیه همدلی، نوع‌دوستی و ایثار در سطح جامعه منجر می‌شود.
آگاهی از نظرات مراجع تقلید درباره اعمال محرم
با توجه به تفاوت فتواهای مراجع، بهتر است هر فرد از نظر مرجع تقلید خود آگاه باشد. برخی مراجع ممکن است امری را مکروه بدانند در حالی‌که مرجع دیگر نظری متفاوت دارد. بنابراین، رجوع به رساله عملیه و سایت رسمی دفاتر مراجع، بهترین راه برای اطمینان از صحت عمل است.
جمع‌بندی
شناخت اعمال حرام، مکروه و مستحب در ماه محرم، نقشه راهی برای زائران قلبی کربلاست؛ آنان که نه‌فقط با پا، بلکه با دل در مسیر حسین (ع) گام می‌زنند. شناخت این اعمال، رعایت آن‌ها و عمل از سر معرفت، ما را از عزاداری صرف به درک عمیق‌تری از فلسفه عاشورا می‌رساند. محرم فرصتی بی‌تکرار برای پالایش روح، اصلاح رفتار و پیوند دوباره با ارزش‌های الهی است.
بیشتر بخوانید:
معرفی روزهای اول، نهم، دهم و چهلم محرم
آمادگی کامل دینارز برای پاسخگویی به نیازهای ارزی زائران محرم
